…pod tymi hasłami kryje się tajemnica radosnego i potężnego kulturowo przedchrześcijańskiego święta Słowian, przypadającego na astronomicznie najkrótszą noc w roku (w tym roku przypada na noc 19/20 czerwca). Jego korzenie zakotwiczyły się głęboko, niemożliwe do wyrwania. Co roku odradza się niczym kwitnący kwiat w naszej kulturze, a Słońce zyskuje pełnię swego rozwoju w rocznym cyklu. Jego promienie odżywiają ciepłem zasiane pola, dając nadzieję na obfite plony. Ta pełnia ciepła i życia odzwierciedla się także w naszym pragnieniu zdrowia, jurności, płodności, miłości, witalności. Jak zatem wyglądają obchody święto Kupały współcześnie?
Kultura ludowa
W wiejskiej tradycji ludowej święto żyje, oczywiście przekształcone, nagryzione zębem czasu i chrystianizacji. Na Południu Polski, Podkarpaciu i Śląsku obrządek o zbliżonym charakterze zwie się Sobótką lub Sobótkami, na Warmii i Mazurach Palinocką. Na Podlasiu i Mazowszu częściej spotkamy się z terminem Nocy Kupały i Kupalnocki. Na Łotwie spotkamy się z nazwą Līgo, świętem państwowym wolnym od pracy – 23 i 24 czerwca. W kościele katolickim wpływ chrześcijański zasymilował święto pod nazwą Wigilia św. Jana, po bezskutecznych próbach całkowitego wykorzenienia obrządku starej wiary. Podobnie ma się sytuacja w obrzędowości wschodniosłowiańskiej, gdzie W kościele prawosławnym święto Iwana Kupały (ukr. Свято Івана Купала; ros. Иван Купала) obchodzone jest głównie na Ukrainie, Białorusi i Rosji w dniu 23 czerwca według kalendarza juliańskiego, czyli 6 lipca według kalendarza gregoriańskiego.
Po II wojnie światowej niestety bogactwo i rozmach obchodów ludowych obrządków nieco przygasły. Jednak płomień tradycji tlił się, aż na nowo zapłonął. Franciszek Kotula tuż po ostatniej wojnie odnotował w województwie rzeszowskim taką informację: „w noc św. Jana, to by pan dopiero zobaczył. Wtedy jak okiem sięgnąć płoną i płoną ogniska, a już najbardziej na Chełmie, poniżej lasu, sobótki palą…” w: Teresa Michałowska. Jan Kochanowski i epoka renesansu: w 450 rocznicę urodzin poety, 1530-1980, 1984 s. 255. Podobne relacje można zebrać z wielu regionów Polski na przestrzeni dekad. Do dziś działa wiele zespołów obrzędowych, w których członkowie kilku pokoleń już odtwarza tradycje i pieśni przedwojenne. Pięknym przykładem może być sandomierski (Baranów Sandomierski)zespół Lasowiaczek, który niezwykle pieczołowicie odtwarza elementy i symbole charakterystyczne dla pierwotnej obrzędowości nocy Kupały. A skoro o tym mowa, przejdźmy do szczegółów symboliki święta.
Obrzęd i symbolika
Chociaż święto ma radosny charakter, przyciąga wielu młodych ludzi liczących na zbliżenie do upatrzonej sympatii, to jednak nie należy spłycać głębokiego znaczenia duchowego i religijnego obrządku. Do świętego ognia składa się ofiary Swarożycowi, Swarogowi, Dadźbogowi, Jaryle, Mokoszy i innym, mających darzyć płodnością i urodzajem. Rytułał rozpalania ogni sobótkowych również miał charakter sakralny. Rozpoczynano go od krzesania ognia z drewna jesionu, brzozy lub dębowego. W obranym miejscu wbijano w ziemię brzozowy kołek, po czym zakładano nań jesionową piastę, koło ze szprychami owiniętymi smoloną słomą. Następnie obracano koło tak szybko, że w wyniku tarcia zaczynało się ono palić. Wtedy je zdejmowano i płonące toczono do przygotowanych nieopodal stosów, dzięki czemu zajmowały się ogniem.
Palone zioła (macierzanka, piołun, bylica, dziewanna, łopian) miały oczyścić dusze i ciała, chronić przed duchami o wątpliwych intencjach. Skoki przez ogień odbywano w parach lub pojedynczo. Biodra przepasano bylicą, kobiety wiły wianki by następnie powierzyć je nurtom wody. Ten moment był okazją dla młodzian pragnących zdobyć serce ukochanej – wystarczyło dziarsko wskoczyć do wody, wyłowić wianek, by następnie zaprosić na romantyczny spacer w poszukiwaniu mitycznego kwiatu paproci. Tenże kwiat miał zapewnić bogactwo i dostatek. Według botaników i etnografów (Zygmunt Gloger, Henryk Łowmiański) podanie o kwiecie paproci wywodzi się ze zwyczaju smarowania się przez kobiety liśćmi nasięźrzału w trakcie obchodów święta, co miało w magiczny sposób podnieść ich atrakcyjność. Płodne części liści długosza królewskiego mogą kojarzyć się z kwiatostanem. Z resztą ta sama roślina na różnych obszarach nosić mogła inne nazwy. Dodatkowo mianem paproć (albo paprotka) potocznie wówczas nie określano jednej tylko rośliny, lecz był to termin ogólny, oznaczający zbiorowo wiele rodzajów roślin występujących na terenach podmokłych (sam wyraz wywodzi się z pierwiastka indoeuropejskiego „pap-r”, oznaczającego sitowie), z których wiele kwitnie w czerwcu. A takim wierszowanym zaklęciem ( zaprezentowanym np. w artystycznym filmie zespołu obrzędowego Lasowiaczek o lasowiackich gusłach, dostępnym pod adresem: https://www.youtube.com/watch?v=ZS9X2dj7fXg) należało wzmocnić magiczne działanie:
Nasięźrzale, nasięźrzale,
Rwę cię śmiale,
Pięcią palcy, szóstą dłonią,
Niech się chłopcy za mną gonią;
Po stodole, po oborze,
Dopomagaj, Panie Boże.
Woda i kąpiel również odgrywają ogromną rolę sakralną. Dopiero po kulminacyjnym momencie przesilenia letniego moc rozmaitych demonów wodnych słabła pod wpływem zaklinania. Woda zyskiwała zbawienne własciwości uzdrawiania i oczyszczania, pozwalając wręcz na ponowne duchowe narodziny.
Wszystkie te elementy obrzędowe są odtwarzane z jak najlepszą dbałością o szczegóły w oparciu o dokumentacją źródłową przez rodzimowierców słowiańskich podczas świeta Kupały o charakterze w pełni religijnym. A wszystko na tle pieśni, radosnych tańców, korowodów i wróżb.
Poniżej wybrane lektury, z którymi warto się zapoznać by poszerzyć swoją wiedzę na temat tego pięknego i ważnego święta:
Tomasz Rokosz, Obrzęd sobótkowy. Tradycja i jej transformacje (studium etnokulturowe)
Gierlach Bogusław, Sanktuaria słowiańskie
Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian
Paweł Jasienica, Świt słowiańskiego jutra
Żegota Pauli, Pieśni ludu Polskiego w Galicyi
Zespół obrzędowy Lasowiaczki podczas obchodów Święta Kupały. Źródło: https://www.facebook.com/lasowiaczki/.
M.V
Źródło: Słowianie przeciwko współczesnemu Światu, https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=240493794508863&id=101902821701295
Słowianie i Słowianowierstwo 